Volkskrant OPINIE: grimmige situatie dreigt

Opinie VOLKSKRANT 6 september

Er dreigt een grimmige situatie als de financiering van de bed-bad-broodregeling stopt

Het nieuwe kabinet schrapt de financiering voor de opvang van ongedocumenteerden per 1 januari. Wetenschappers waarschuwen voor de gevolgen daarvan in grote steden en trekken aan de bel.

Thomas Swerts, Minke Hajer, Peter Vrieler en e.a. 6 september 2024, 16:23

Een kamer in een Landelijke Vreemdelingen Voorziening (LVV). Een LVV biedt 24-uurs opvang en begeleiding aan ongedocumenteerde migranten in vijf Nederlandse gemeenten.

Afgelopen woensdag kondigde minister Marjolein Faber van Asiel en Migratie aan dat de financiering voor de Landelijke Vreemdelingen Voorziening (LVV), ook wel bekend als de de bed-bad-broodregeling, geschrapt wordt. Op X zei de minister ‘in te zetten op terugkeer in plaats van gesubsidieerde opvang’. Hiermee komen Rijk en gemeenten diametraal tegenover elkaar te staan; Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Eindhoven en Groningen vragen juist om deze financiering voort te zetten.

De alledaagse realiteit van ongedocumenteerde stadsbewoners heeft gemeenten geleerd dat opvang noodzakelijk is om hun menselijke waardigheid en rechten te waarborgen. Bovendien verlicht opvang de druk op handhaving en andere maatschappelijke voorzieningen en voorkomt het - potentiële - overlast.

Alarmbel

In deze reactie bundelen wij, wetenschappers met jarenlange onderzoekservaring onder ongedocumenteerden en beleid ten aanzien van deze groep, de krachten om aan de alarmbel te trekken. Onderzoek toont aan dat irreguliere migratie een structureel fenomeen is dat gecreëerd wordt door streng grensbeleid, een gebrek aan legale migratieroutes en een gedereguleerde arbeidsmarkt.

Bovendien zijn landen in een geglobaliseerde wereld amper in staat een halt toe te roepen aan de mobiliteit van mensen. Steden weten dit uit ervaring, omdat ongedocumenteerden zich hier vaak vestigen. Op basis van onze onderzoekservaring stellen wij dat het verder afsnijden van hulp- en dienstverlening aan mensen zonder geldige verblijfspapieren marginalisering bevordert en niet bijdraagt tot structurele oplossingen.

Inzetten op terugkeer en uitzettingen klinkt logisch maar is vaak onuitvoerbaar. Dit heeft te maken met tegengestelde belangen van herkomstlanden, het non- refoulementbeginsel (waarbij mensen niet mogen uitgezet worden naar landen waar zij potentieel gevaar lopen) en praktische obstakels bij het verkrijgen van documenten. De LVV opheffen verandert hier niets aan.

Verre van homogeen

De geschatte groep van 23 duizend tot 58 duizend Nederlandse ongedocumenteerden is bovendien verre van homogeen. Zij bestaat uit afgewezen asielzoekers, statelozen, arbeidsmigranten en jongeren die hier geboren en getogen zijn. Velen onder hen dreigen opnieuw in de illegaliteit te verdwijnen.

Het schrappen van hulp- en dienstverlening aan mensen zonder geldige verblijfspapieren miskent tevens de waardevolle ervaring en expertise die steden en gemeenten hebben opgebouwd op dit complexe beleidsdomein. Onderzoekers verbonden aan de Universiteit van Oxford documenteerden hoe meer en meer Europese steden innovatieve beleidsmaatregelen treffen om de inclusie van ongedocumenteerden te bevorderen.

Zulke steden erkennen dat ongedocumenteerden verankerd zijn in het stedelijke sociale weefsel en een bijdrage leveren aan de economie in sectoren als huishoudhulp, bouw, horeca en tuinbouw. In steden als Amsterdam, Utrecht, Eindhoven en Groningen vertaalt zich dit in extra inzet door de gemeente om een minimale levensstandaard voor ongedocumenteerden te garanderen.

Net over de grens toont het voorbeeld van Brussel aan hoe het er binnenkort in Nederlandse steden aan toe kan gaan. Onder het mom van ontmoediging dwingt gebrekkig publiek gefinancierde opvang ongedocumenteerden daar op straat te overleven. Opvangorganisaties schatten dat 70 procent van de 7.134 daklozen die in 2022 geteld werden ongedocumenteerd is.

Onwil

Ondanks inspanningen door middenveldorganisaties en lokale overheden leidt de onwil van de Belgische federale overheid om actie te ondernemen tot schrijnende toestanden. Regelmatig ontstaan er stedelijke vluchtelingenkampen en worden er panden gekraakt om het hoofd te bieden aan de structurele uitsluiting van ongedocumenteerden.

Deze grimmige situatie dreigt realiteit te worden in Nederlandse steden zoals Rotterdam die weigeren om zelf de opvang en ondersteuning van mensen zonder geldige verblijfspapieren voor hun rekening te nemen. In antwoord op het vijandige en criminaliserende beleid van de overheid tonen steden als Amsterdam en Utrecht dat het anders kan door resoluut te kiezen voor het behoud van zulke onontbeerlijke diensten.

Initiatieven zoals het landelijke Netwerk Ongedocumenteerden Opvang laten eveneens zien dat burgers hier een rol in kunnen spelen. Lokale actoren geven

hiermee blijk van hun vermogen om creatieve oplossingen te bedenken in het belang van zowel ongedocumenteerden als de ruimere samenleving.

Menselijke waardigheid

In 2014 oordeelde het Europees Comité voor sociale rechten dat Nederland mensen zonder een geldige verblijfsvergunning ten minste onderdak en voeding moet bieden om aan de internationale norm voor menselijke waardigheid in het Europees Sociaal Handvest te voldoen. De bed- bad-brood-voorzieningen, waaruit de LVV voortvloeide, is opgezet om uitvoering te geven aan deze uitspraak.

Wij roepen de nationale overheid op haar besluit te heroverwegen met oog op deze verplichtingen en de nefaste lokale gevolgen die het stopzetten van hulpverlening zal hebben. Middenveldorganisaties betrokken bij de LVV en óók de politie spreken zich inmiddels uit tegen de beoogde maatregelen. Wij vallen hen hierin bij en roepen de nationale overheid, VNG én het middenveld op alles in het werk te stellen om de rechten van ongedocumenteerden te beschermen.